ندای شهروند آنلاین

ندای شهروند آنلاین – به قلم: عبدالعزیز قائمی

(بخش دوم)

در گزارش پیشین «نود سال با الدرسکی»، گفته شده که شرکت برق خمسه با مسؤوليت محدود در اول ارديبهشت ماه سال ۱۳۱۳ در زنجان تأسيس شد كه آگهي تأسيس آن در روزنامه پروين خمسه به تاريخ ۱۳ ارديبهشت ماه ۱۳۱۳ ، ‌صفحه اول چنين درج شد: «براي تأسيس كارخانه ي چراغ برق و آسياب و سينما و داير كردن ماشين تخته بري شركتي در زنجان به نام شركت برق خمسه با مسؤوليت محدود از تاريخ اول ارديبهشت ماه هزار و سيصدو سيزده شمسي براي مدت غير محدود با سرمايه ي يك صد و هشتاد هزار ريال كه سي و پنج هزار ريال آن نقدي و يك صد و چهل و پنج هزار ريال غير نقدي است بين آقايان حسينقلي خان ذوالفقاري، رضا خان اصانلو،‌ ميرزا ابوالحسن خان كاوسي، ميرزا عبدالعلي خان كاوسي، حاج ميرزا حسين نجفي،‌حاجي رجبعلي مغازه،‌ محمود آقا مغازه،‌ حاجي محمد ارباب رهبري، حاجي سيد اسماعيل مهديون، ميرزا محمدعليخان حكيم و خدا رحم خان آباديان منعقد و در تاريخ هشتم ارديبهشت ماه هزار و سيصد و سيزده شمسي در دفتر ثبت شركت هاي داخلي ثبت زنجان ذيل نمره دو به ثبت رسيد. مديريت شركت و حق امضا با آقاي حاجي ميرزا حسين نجفي و درباره ي موارد معينه در اساس نامه حق امضا با آقاي خدا رحم خان آباديان نيز خواهد بود». همچنین به نخستين نيروگاه و موتور برق در زنجان در دي ماه ۱۳۱۴ توسط شرکت آ،ا،گ زير پوشش شركت سهامي برق خمسه خريداري گرديد نیز اشاره شد.

پس از دو سال تأسيس شركت برق خمسه، مرحوم حاج شفيع ابريشمي هم به گود برق وارد مي شود. طي نامه اي (كه تصوير پيش نويس آن ذيلاً تقديم مي شود) در اواخر سال ۱۳۱۵ مرحوم حاج حسين نجفي مجدداً به عنوان رييس هيأت مديره و مدير شرکت برق خمسه و حاج شفيع ابريشمي به عنوان نايب رييس هيأت مديره به اداره ثبت اسناد وقت معرفي مي شوند که مکاتبات شرکت، مشترکاً  توسط ايشان داراي اعتبار قانوني مي گردد .

در اوايل سال ۱۳۱۷  طي قراردادي كه مابين هيأت مديره شرکاء مؤسسه برق زنجان با آقاي اصغر مغازه منعقد مي گردد،(تصوير پيش نويس آن تقديم مي شود) مديريت برق  به وي واگذار و نامبرده متعهد به انجام مصوبات آن مي شود. در همين سال مرحوم حاج حسين نجفي به ديار باقي شتافت و مرحوم اصغر مغازه تا سال ۱۳۲۵ به عنوان مدير عامل به فعاليت شركت برق سهامي خمسه ادامه داد.

تا سال۱۳۲۳ش، مردم زنجان فقط در شب ها از نعمت برق بهره مند بودند تا اين که در همان سال برق شهر با تلاش مهندس عابديان شبانه روزي شد.

تركيب اعضاي هيأت مديره شركت سهامي برق خمسه در سال هاي ۱۳۲۳ و ۱۳۲۴ عبارت بودند از: كاوسي، رجبعلي مغازه، ابريشمي، محمدحسين يوسفي(بيجارچي) و سيد اسماعيل مهديون و بازرسين خليل رهبري و بيوك مغازه

پس از استعفاي مرحوم اصغر مغازه،‌ در سال ۱۳۲۵ ،‌ مرحوم سيد مقتدي صارمي مديريت مدرسه ي «سعادت» را به آقاي راكعي سپرده و عهده دار مديريت شركت سهامي برق خمسه تا  اواخر سال ۱۳۳۰ شد.

مرحوم دكتر علي اكبر صارمي معمار صاحب نام و خوش ذوق ايراني در ابتداي صفحه ي ۲۴ كتاب «تار و پود و هنوز … سر گذشت من و معماري ما» از دوران مديريت پدرش در برق زنجان اين چنين مي نويسد:

« پدر در آن سال ها مدير عامل كارخانه ي برق زنجان بود؛ او بعد از مديريت مدرسه ي سعادت در اين سمت اشتغال داشت. كارخانه ي برق در انتهاي خيابان فرمانداري قرار گرفته بود و موتورهاي ديزل آن ساخت كارخانه ي اشكودا بود. ديدن فضاي داخلي اين كارخانه و موتورهاي در حال كار و شنيدن صداي موزون آنها به قدري براي من دل انگيز بود كه هيچ فرصتي را براي رفتن به آنجا از دست نمي دادم. مهندس اين كارخانه يك ارمني از اهالي رضائيه(اروميه) بود كه همسر و فرزندش در نزديكي كارخانه زندگي مي كردند. بستني هايي كه خانم مسيو با چرخ بستني سازي دستي درست مي كرد لذيذترين بستني هايي هستند كه تاكنون خورده ام. البته مادرم هر بار پس از مراجعت از منزل مسيو و خوردن بستني مخصوص دست و دهانم را به خاطر اعتقادات مذهبي خود آب مي كشيد؛‌ دست و دهان پدر يا از اين قاعده مستثني بود يا من خبر نداشتم».

در دوران مديريت مرحوم صارمي، ‌محمود خان ذوالفقاري جاي پدرش حسينقلي خان(سردار اسعدالدوله)‌ را در هيأت مديره برق گرفت و به اتفاق ناصر خديوي و مرحوم حبيب ا… نجفي(فرزند ارشد مرحوم حاج حسين نجفي) و حاج آقاجان اسلامي از سهامداران شركت برق خمسه شده و به اعضاي قبلي هيأت مديره از جمله حاج شفيع ابريشمي، حاج محمد حسين يوسفي(بيجارچي) و خليل رهبري پيوستند.

در دوران مديريت مرحوم سيد مقتدی صارمي، ‌محمود خان ذوالفقاري جاي پدرش حسينقلي خان(سردار اسعدالدوله)‌ را در هيأت مديره برق خمسه گرفت و به اتفاق حسن خان ناصر نظام خديوي و مرحوم حبيب ا… نجفي(فرزند ارشد مرحوم حاج حسين نجفي) و حاج آقاجان اسلامي از سهامداران شركت برق خمسه گرديده و به اعضاي قبلي هيأت مديره از جمله حاج شفيع ابريشمي، حاج محمد حسين يوسفي(بيجارچي) و خليل رهبري پيوستند.

از اواخر سال ۱۳۳۰ مرحوم حاج احمد عطائي سكاندار مديريت شركت سهامي برق خمسه می شود. مدارک حاکي از آن است که نامبرده در سال ۱۳۳۳ نيز به عنوان مدير عامل شركت سهامي برق خمسه فعاليت داشته و اعضاي هيأت مديره آن زمان عبارت بوده اند از: عباس اعتماد اميني،‌ ابوالفضل مغازه،‌ حاج حبيب ا… نجفي،‌آقاجان اسلامي،‌جعفر غفاري، ‌بيوك آقا مغازه،‌خليل رهبري،‌ سيدعلي اكبر رضوي و حاج شفيع ابرايشمي.

همزمان با مديريت مرحوم عطائي روزنامه شهنواز به صاحب امتيازي مرحوم کريم زعفري به شماره ۴۳ مورخ ۶ خرداد ۱۳۳۱ در قسمت خبرهاي خود با عنوان «باخبر باش که؟» نوشت:«موتور برق شرکت سهامي برق خمسه که در سال ۱۳۲۹ به کمپاني (مان) سفارش داده شده بود، هفته گذشته به وسيله دو کاميون ديزل به زنجان وارد و به انبار شرکت تحويل گرديد».

طبق گفته بازنشستگان بعد مرحوم عطائي يكي دو نفر ديگر هم مدير برق خمسه شدند و بالاخره مرحوم علي معروف به بيوک آقا مغازه فرزند حاج رجبعلي كه در شرکت سهامي برق خمسه نقش عمده اي داشت به عنوان مدير برق خمسه شروع به فعاليت نمود. بنا به اظهارات معمرين مدت زمان طولاني  (حدود نزديك به بيست سال مديريت وي به داراز كشيد.(البته تاريخ دقيق انتصاب به طور يقين و مستند در دست نيست). وي در سال ۱۳۱۸ با همکاري آقايان محمدحسين انگوراني، شفيع ابريشمي، رحيم نباتچي و محمود مغازه موفق شد شرکت سهامي صادرات و واردات را با هدف خريد و فروش کليه اجناس داخلي و خارجي تأسيس نمايد.

طبق گفته آقاي امامعلي خوئيني در زمان مرحوم بيوك آقا مغازه موتور جديدي خريداري و در محل دروزه ارك نصب شد. با شروع به كار موتور جديد،‌برق زنجان جان تازه اي گرفت و اوضاع آن تا حدودي سر و سامان يافت.

از اولين مستخدمين برق زنجان، مي توان به مرحومين علي اصغر آجيلي و ابوالفضل شيخي را نام برد.

با اين كه در ابتدا منازل اعيان و اشراف و رجال سياسي و حكومتي و برخي از علماي مشهور شهر از نعمت برق بهره مند شدند، اما اين انرژي آرام آرام به منازل ساير همشهريان نيز جهت مصارف مختلف راه يافت. ديگر با تاريک شدن هوا، شهر به خاموشي نگراييد و تردد و جنب و جوش در شهر ادامه يافت. و ديگر نيازي به فانوس و فانوس کشي براي رفتن به شب نشيني ها و مراجعه به بيرون از خانه نبود. به دنبال آن مشاغل شبانه نيز ايجاد و به راه افتاد.

از جمله خاطرات برقراري انشعاب برق منازل در اوايل ورود برق و به ويژه دهه هاي سي و چهل، پُز دادن خانم هاي خانه دار به يکديگرمي باشد. اين که به همديگر مي گفتند: «اقبال هم چشم شور است». يعني مرحوم اقبال محمدي مأمور برق به خانه هاي آنها رفته و منزل آنها را برقدار نموده است .

ترکيب اعضاي هيأت مديره سهامي برق خمسه در سال هاي ۱۳۳۷ : حاج سيدعلي اکبر رضوي، سيدمقتدي صارمي، عباس اعتماد اميني، عباس ابريشمي، بيوک آقا مغازه(مدير عامل  وقت)، ابوالفضل مغازه و مرحوم حاج حسن نجفي .

در سال ۱۳۳۸: حاج سيدعلي اکبر رضوي، سيدمقتدي صارمي،حاج جعفر غفاري، عباس اعتماد اميني، حاج احمد عطائي،‌ عباس ابريشمي، بيوک آقا مغازه(مدير عامل  وقت)، عبدا… اعتماد اميني و ابوالفضل مغازه .

در سال ۱۳۳۹: حاج سيدعلي اکبر رضوي، سيدمقتدي صارمي،حاج احمد عطائي، عباس اعتماد اميني، خليل رهبري، عباس ابريشمي، بيوک آقا مغازه(مدير عامل  وقت)، حاج آقاجان اسلامي و عبدا… اعتماد اميني .

تا سال ۱۳۴۱ براي مديريت برق كشور سازمان واحدي وجود نداشت و تصميمات كلان از طريق وزارت كشور و سازمان برنامه و بودجه به شهرداري ها و مؤسسات خصوصي يا دولتي متولي برق در شهرستان ها ابلاغ و اعمال مي‌شد. با افزايش تقاضا و خارج شدن توليد و مصرف برق از وضعيت محدود منطقه‌اي و به خصوص ايجاد نيروگاه هاي آبي در برنامه سوم عمراني كشور كه از مهرماه ۱۳۴۱ به اجرا گذاشته شد، صنعت برق اهميت بيشتري يافت.

توسعه سريع صنعت برق فكر ايجاد وزارتخانه‌اي براي تأمين آب و برق مورد نياز كشور را ايجاب كرد و بر همين اساس قانون تأسيس وزارت آب و برق در۲۲ اسفند سال ۱۳۴۲ در مجلس شواري ملي  تصويب و در روز دوشنبه بيست و ششم اسفند ماه ۱۳۴۲ به تصويب مجلس سنا رسيد و در تاريخ ۱۶/۱/۱۳۴۳  به دولت ابلاغ شد. كه در بخش برق، وظايف زير برعهده اين وزارت خانه قرار مي گرفت :

– تهيه و اجراي برنامه ها و طرح هاي توليد و انتقال نيرو به منظور تأسيس مراكز توليد برق منطقه اي  و ايجاد شبكه هاي فشار قوي سراسر كشور

– اداره ي تأسيسات برق كه به موجب بند بالا ايجاد مي شود و بهره برداري از آنها

-نظارت بر نحوه ي استفاده از نيروي برق

در آن زمان، وزارت آب و برق، از سازمان آب تهران، بنگاه برق تهران، بنگاه مستقل آبياري، اداره کل لوله‌کشي آب تهران، آب و برق خوزستان، آب و برق کرج و اداره حفاظت از تأسيسات سدهاي لار و لتيان و يا ساير سازمان‌هاي دولتي که براي احداث و بهره‌برداري از سدها و منابع آب و برق کشور به وجود آمده بودند؛ تشکيل شد. بدين وسيله هم مصرف کنندگان آب و برق و هم شرکتها و سازمان هاي متولي اين دو صنعت صاحب يک وزارتخانه با شرح وظايف مشخص شدند.

با تصويب قانون ايجاد سازمان برق ايران در روز پنجشنبه اول تير ماه ۱۳۴۶ در مجلس شواري ملي و تصويب آن در مجلس سنا در روز دوشنبه ۱۹ تير۱۳۴۶ به وزارت آب و برق براساس ماده ۲ اين قانون اجازه داده شد تا کشور را از نظر تأمين برق بدون الزام به پيروي از تقسيمات کشوري به مناطقي تقسيم و به‌تدريج نسبت به تأسيس شرکت‌هاي برق منطقه‌اي جهت اجراي طرح‌هاي برق‌رساني به سراسر کشور اقدام نمايد.

در آذر ماه همين سال اساسنامه شركت هاي برق منطقه اي تدوين گرديد و بدين ترتيب تعداد ده شركت برق منطقه اي(علاوه برسازمان آب و برق خوزستان كه از سال ۱۳۳۹ ايجاد شده بود)تشكيل يافت كه عبارت بودند از شركت هاي برق منطقه اي(تهران)،(اصفهان)،(خراسان)،(آذربايجان)،(فارس)،(مازندران)،(گيلان)،(جنوب شرقي ايران)، (كرمانشاهان) و (همدان و كردستان).

با تشكيل شركت هاي برق منطقه اي، صنعت برق كشور صورتي سازمان يافته و منسجم به خود گرفت. حوزه هاي زير پوشش اين شركت ها در ابتدا تمامي مساحت كشور را شامل نمي شد و نوعاً از تقسيمات كشوري نيز پيروي نمي كرد. تعداد و حوزه هاي جغرافيايي شركت هاي برق منطقه اي با گذشت زمان مشمول اصلاحاتي گرديد به طوري كه درحال حاضر تعداد آنها به ۱۶ مي رسد و در مجموع تمامي كشور را تحت پوشش خود دارند.

در سال۱۳۴۴ برق زنجان كه زير نظر شركت برق منطقه اي تهران اداره مي شد،‌ زميني به مساحتشش هزار متر(متري يك تومان) خريداري و اقدام به تأسيس نيروگاه ديگري در خيابان سعدي شمالي(محل فعلي شركت توزيع نيروي برق استان زنجان) نمود و همزمان ساختمان اداري در آن احداث و سرانجام در شهريور سال ۱۳۴۸ نيروگاه جديد و دولتي زنجان با سه مولد به بهره برداري رسيد و تأسيسات  خصوصي شرکت سهامي برق خمسه به جهت غير استاندارد بودن و فرسودگي بركنار و برق دولتي جايگزين برق خصوصي گرديد و در همين سال زنجان به شبكه سراسري وصل گرديد.

پایان بخش دوم-  ادامه در لینک زیر

بخش سوم