ندای شهروند آنلاین

مهدی مرادی- شاید به ظاهر انسان‌ها مهمترین عامل آلودگی محیط زیست و نابودکننده طبیعت باشند ولی به این نکته باید توجه داشت که، کشاورزی نادرست و بهره‌برداری غیراصولی از منابع مختلف اصلی‌ترین عامل تخریب محیط زیست است.
منابع خدادادی بر روی زمین برای رفع نیازهای بشر مهیا شده ولی انسان‌ها گاه با زیاده‌خواهی و یا عدم آگاهی موجب تخریب منابع و به خطر انداختن جان خود هستند.
وجود فلزات سنگین در محیط زیست گاهی طبیعی و در نتیجه «خاکسازي» بوده و گاهی نیز عامل انسانی موجب نفوذ فلزات سنگین به محیط زیست است که به اصطلاح «انسان‌ساز» گفته می‌شود.
فلزات بر خلاف آلاینده‌هاي آلی از نظر شیمیایی قابل تجزیه نبوده و عمر طولانی در محیط زیست دارند. در بین فلزات سنگین، سرب و روي از اهمیت و درجه آلایندگی بالایی برخوردارند و آلودگی محصولات کشاورزي رشد یافته در خاك‌هاي آلوده به این عناصر می‌تواند سلامتی انسان را در معرض خطر قرار دهد.
ورود فلزات سنگین به محیط زیست، علاوه بر آلودگی خاك موجب آلودگی آب و هوا نیز می‌گردد. روی، آهن و منگنز به رغم آن‌که از عناصر غذایی ضروری کم مصرف برای موجودات زنده محسوب می‌شوند ولی در غلظت بالای ان‌ها در خاک برای گیاهان زیان‌بار بوده و ورود آن به زنجیره غذایی امنیت غذایی انسان، حیوان را نیز تهدید می‌کند.
آب به عنوان یکی از لازمه‌های زندگی بشر بر روی زمین است و آلودگی آن از مهم‌ترین دغدغه‌های زیست محیطی جهان محسوب می‌شود و کارشناسان بسیاری برای پاسداری از این عنصر حیاتی تلاش می‌کنند.
از دیرباز آب نقشی حیاتی در زندگی انسان‌‌ها داشته و تمامی تمدن‌های اولیه در کنار آب‌ها شکل گرفته است. امروزه نیز آب در جنبه‌های مختلف زندگی بشر از جمله در صنایع کوچک و بزرگ اهمیتی انکارناپذیر دارد. آب‌های زیر سطحی‌ به عنوان منبعی بزرگ برای آبادانی این روزها با افزایش صنایع مختلف در جای-جای زمین  با تهدید بزرگی روبروست.
استان زنجان، به عنوان یکی از استان‌های غنی معدنی کشور جایگاه ویژه‌ای در این صنعت دارد. در اینکه از نظر اقتصادی استان زنجان به این صنایع متکی است شکی نیست ولی در برخی موارد کاستی‌هایی در بهره‌برداری نادرست از این منابع مشاهده می‌شود.

اثرات زیست محیطی فلزات
وجود کارخانجات مختلف فرآوری سرب و روی در استان و رونق اقتصادی حاصل از این فلزات باارزش که چرخ‌های اقتصادی منطقه را به گردش در‌ می‌آوردند نباید باعث شود از اثرات زیست محیطی آن غافل بود.
انتشار آلودگی به خصوص آلودگی آب‌های زیرزمینی در اثر پسآب‌ها و فاضلاب‌های صنعتی می‌تواند صدمه‌ای جبران‌ناپذیر به بار آورد. در پایش فعالیت‌های صنایع و مراقبت از محیط زیست در کنار ارگان‌های مسوول سازمان‌های مردم نهاد(سمن‌ها) فعال ریست محیطی می‌توانند نقش موثری داشته باشند و باید بیش از پیش به آن‌ها بها داده شده و فضای فعالیت آن‌ها را گسترش داد.
چندی پیش اخطاریه تخلیه فاضلاب آلوده به فلزات یکی از هولدینگ‌های شناخته‌شده صنعتی فعالِ شهرک روی در فضای مجازی منتشر شد که در این اخطاریه آمار وحشتناکی از آلودگی به فلزات سنگین در پسماند منتشر شده در مسیل شهرک روی توسط این مجموعه صنعتی بزرگ به چشم می‌خورد که نفوذ این فلزات سنگین به آب‌های زیرزمینی و ادامه این روند می‌تواند تهدیدی جدی برای زندگی مردم زنجان باشد.
بنابر اخطاریه اداره کل حفاظت محیط زیست استان زنجان، وجود عناصر سرب ۳۷ برابر استاندارد و کادمیوم ۳۶برابر استاندارد و روی حدود ۲۹ برابر استاندارد در پسآب رهاسازی شده در مسیل موجب خسارت جبران‌ناپذیری به محیط زیست و سلامت مردم شده است.
این فلزات با بدن انسان چه می‌کنند؟
سرب فاقد هرگونه نقش بیولوژیکی است و مقادیر اندک آن نیز سمی بوده و اثرات فیزیولوژیکی و عصبی بر روی انسان دارد. آثاری چون سرگیجه، کم خونی، در مواردی اغما و مرگ از عواقب افزایش این فلز در بدن انسان است.
کادمیوم می‌تواند مستقیما از آب و تا حدودی از هوا و غذا جذب شود و اگر مقدار آن بیش از اندازه باشد باعث آسیب به کلیه‌ها و کاهش متابولیسم و ویتامین دی و کلسیم می‌شود که این موارد برای انسان بسیار مضر است.
روی یکی از فلزاتی است که برای انسان ضروری می‌باشد و بسیاری از آنزیم ها توسط این عنصر در بدن فعال می‌شوند ولی افزایش بیش از حد آن در خاک موجب کاهش جذب عناصر دیگر مانند آهن، مس و منگنز توسط گیاه شده و محصولات کشاورزی را دچار آسیب ‌می‌کند که ورود این گیاهان به چرخه غذایی برای انسان و حیوان بسیار خطرناک است.
این شرکت صنعتی که در زمینه‌های مختلفی نیز فعال است فاضلاب بهداشتی خام را در این مسیل تخلیه کرده و براساس اخطاریه کتبی محیط زیست این اقدام شرکت مصداق بارز تهدید علیه بهداشت عمومی بوده و طبق دستور این اداره کل شرکت مذکور باید از تکرار آن جلوگیری نماید در غیر اینصورت علاوه بر قرارگیری نام واحد در فهرست صنایع آلاینده دوره چهارم سال جاری (موضوع تبصره ۱ ماده ۳۸ قانون مالیات بر ارزش افزوده)، مطابق با ماده ۶۸۸ قانون مجازات اسلامی اقدام خواهد شد.
مجازات شرکت‌های آلاینده
در ماده ۶۸۸ قانون مجازات اسلامی آمده است: هر اقدامی که تهدید علیه بهداشت عمومی شناخته شود از قبیل آلوده کردن آب آشامیدنی یا توزیع آب آشامیدنی آلوده، دفع غیر‌بهداشتی فضولات انسانی و دامی و مواد زاید، ریختن مواد مسموم‌کننده در رودخانه‌ها، زباله در خیابانها و کشتار غیر مجاز دام، استفاده غیرمجاز‌ فاضلاب خام یا پس آب تصفیه‌خانه‌های فاضلاب برای مصارف کشاورزی ممنوع میباشد و مرتکبین چنانچه طبق قوانین خاص مشمول مجاز‌شدیدتری نباشند به حبس تا یک سال محکوم خواهند شد.
تبصره ۱ – تشخیص این که اقدام مزبور تهدید علیه بهداشت عمومی و آلودگی محیط زیست شناخته می‌شود و نیز غیرمجاز بودن کشتار دام و دفع‌ فضولات دامی و همچنین اعلام جرم مذکور حسب مورد بر عهده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان ‌دامپزشکی خواهد بود.
تبصره ۲ – منظور از آلودگی محیط زیست عبارتست از پخش یا آمیختن مواد خارجی به آب یا هوا یا خاک یا زمین به میزانی که کیفیت فیزیکی،‌ شیمیایی یا بیولوژیک آن را بطوری که به حال انسان یا سایر موجودات زنده یا گیاهان یا آثار یا ابنیه مضر باشد تغییر دهد.
شرکت‌های روی مالیات پرداخت می‌کنند؟
در اینکه شرکت‌های فعال در شهرک روی از جمله شرکت خاطی چه میزان مالیات پرداخت اطلاعاتی در دسترس نیست ولی این موضوع با توجه به قوانینی که برای شرکت‌های آلاینده محیط زیست می‌تواند در گزارش‌های آینده مورد بررسی قرار گیرد.
براساس تبصره ۱ ماده ۳۸ قانون مالیات بر ارزش افزوده: واحدهای تولیدی آلاینده محیط زیست که استاندارد ها و ضوابط حفاظت از محیط زیست را رعایت نمی‌نمایند، طبق تشخیص و اعلام سازمان حفاظت محیط زیست(تا پانزدهم اسفند ماه هر سال برای اجراء در سال بعد)، همچنین پالایشگاههای نفت و واحدهای پتروشیمی، علاوه بر مالیات و عوارض متعلق موضوع این قانون، مشمول پرداخت یک درصد از قیمت فروش به عنوان عوارض آلایندگی می باشند. حکم ماده(۱۷) این قانون و تبصره های آن به عوارض آلایندگی موضوع این ماده قابل تسری نمی باشد.
واحدهایی که در طی سال نسبت به رفع آلایندگی اقدام نمایند، با درخواست واحد مزبور و تأیید سازمان حفاظت محیط زیست از فهرست واحدهای آلاینده خارج می گردند. در این صورت، واحدهای یاد شده از اول دوره مالیاتی بعد از تاریخ اعلام توسط سازمان مزبور به سازمان امور مالیاتی کشور، مشمول پرداخت عوارض آلایندگی نخواهد شد.
واحدهایی که در طی سال بنا به تشخیص و اعلام سازمان حفاظت محیط زیست به فهرست واحدهای آلاینده محیط زیست اضافه گردند، از اول دوره مالیاتی بعد از تاریخ اعلام توسط سازمان حفاظت محیط زیست مشمول پرداخت عوارض آلایندگی خواهند بود.
عوارض موضوع این تبصره در داخل حریم شهرها به حساب شهرداری محل استقرار واحد تولیدی و در خارج از حریم شهرها به حساب تمرکز وجوه موضوع تبصره(۲)ماده(۳۹) واریز می شود، تا بین دهیاری‌های همان شهرستان توزیع گردد.
خاک، ضربه‌گیر آلودگی
بهنام پرداختی، دکتری زمین‌شناسی زیست محیطی دراین‌باره می‌گوید: خاک به سبب ساختار طبیعی و ماهیت آن به عنوان یک محیط ضربه‌گیر در برابر انتشار آلودگی عمل کرده و از انتشار آلاینده‌ها تا حدود قابل ملاحظه ای پیش‌گیری می‌‌نماید.
به طور کلی از دیدگاه محیط زیستی خاک‌ها به دو دسته خاک‌های با تراکم بالا و خاک‌های با تراکم نسبی پایین‌تری تقسیم می‌شوند. هرچه میزان تراکم خاک بالاتر و اصطلاحا سنگین‌تر باشد می‌تواند به دلیل بالا بودن میزان رس و ماده آلی بیشتر و  قلیایی‌ات به واسطه وجود  آهک و … بیشترین قابلیت ضربه‌گیری در برابر آلودگی را دارا باشد و اکثر فلزات سنگین مضر در این محیط‌ها تحرک خود را از دست داده و ترکیبات شیمیایی نسبتا پایدارتری را به وجود می‌آورند. این خاک‌ها از نظر محیط زیستی خاک‌های مناسبی هستند و وقتی آلودگی جذب آن‌ها شد انتشار آن کاهش می‌یابد.
در مقابل خاک‌های دارای اسیدیته و رس کمتر دارای بافت سبکی می‌باشند، مانند رسوبات رودخانه ای درشت دانه، پادگانه‌های آبرفتی در برابر انتشار آلودگی‌ فلزات سنگین عملکرد ضعیفی دارند و در نتیجه موجب انتشار آلودگی به سایر منابع زیستی از جمله منابع آب زیرزمینی می‌گردند.
خاکِ زنجان
این کارشناس زیست محیطی می‌افزاید: خوشبختانه نوع خاک کشور ما به جز در استان‌های شمالی کشور رس بالا و حالت قلیایی بوده و فقط خاک‌های استان‌های شمالی کشور به سبب هوموس بالا خاصیت نسبتا اسیدی دارند.
سازمان محیط زیست برای خاک‌های مختلف استانداردها و حدود مجاز گوناگونی در کاربری‌های مختلف تعریف و ابلاغ نموده است.
خاک منطقه زنجان و به‌خصوص در منطقه شهرک روی از نوع تشکیلات زمین شناختی غالبا دارای رس و آهک بوده(مارن) بوده متعاقبا جز خاک‌های قلیایی طبقه بندی می‌گردد.
ولی این موارد باعث نمی‌شود که ما به محیط زیست توجه نداشته باشیم. وقتی عنصری از استاندارد کاربری مورد نظر فراتر برود ضروری است در اسرع وقت نسبت به علاج بخشی و به نوعی پاکسازی محل از آلودگی اقدام گردد.
به هر طریق نمی‌توان تاثیر فعالیت شهرک صنعتی روی بر آلودگی محیط زیست منطقه کتمان نمود.  گرچه اقدامات قابل ملاحظه‌ای خصوصا در سال‌های اخیر در راستای جلوگیری از ورود آلاینده‌ها به محیط زیست صورت پذیرفته است. در پایان تاکید می گردد اگر نتیجه مطالعات نشان از بالا بودن غلظت فلزات سنگین در خاک پیرامون شهرک صنعتی روی باشد مسؤولان استان به ویژه سازمان جهاد کشاورزی می‌بایست نسبت ممانعت از ادامه کشت در اراضی آلوده اقدام نماید.
اگر هر شهروند در هر موقعیتی نسبت به حفظ محیط زیست خود مسؤولانه عمل نماید بدیهی است سلامت و محیط زیست سالم را به خود و جامعه ارزانی می‌دارد.  در صورت بی‌توجهی مردم به مسایل محیط زیستی سازمان محیط زیست و سایر ارگان‌های ذیربط نمی‌توانند به تنهایی نقش موثری داشته باشند.
پاسخ شرکت آلاینده
محیط زیست و ارتقای فرهنگ عمومی حفاظت از آن یکی از وظایف بنیادی رسانه‌ها به عنوان ابزار آگاهی‌بخشی به جامعه است و از سوی دیگر روابط عمومی‌ها به عنوان اصلی‌ترین حلقه ارتباط سازمان‌ها با مردم و رسانه‌ها هستند. متاسفانه روابط عمومی این شرکت آلاینده (به استناد اخطاریه سازمان محیط زیست) علیرغم تماس‌های متعدد برای برقراری ارتباط با یکی مدیران این مجموعه برای پاسخگویی به ابهامات این امکان را برای خبرنگار ندای شهروند مهیا نکردند و حتی پیام‌های ما برای ارسال جوابیه مکتوب به این اخطاریه را نیز بی‌جواب گذاشتند.